Thursday, September 24, 2009

Το παιδικό βιβλίο

Κ Α Λ Ο Χ Ε Ι Μ Ω Ν Α !

Η ομιλία μου το καλοκαίρι στην Κάρπαθο:
ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ
Ειρήνη Καμαράτου – Γιαλλούση

Είναι ωραίο να έχουμε δυνατή φαντασία; Γιατί, τι μας χρειάζεται; Χρειάζεται στον μαθητή, στον επιστήμονα, στον καλλιτέχνη, στον άνθρωπο που δημιουργεί; Μπορούμε να παρομοιάσουμε την φαντασία με μία φοράδα που τρέχει; Πότε έχει δυνατά πόδια, όταν τρέχει συχνά ή όχι; Όταν τα παιδιά διαβάζουν ένα παιδικό βιβλίο βάζουν την φοράδα της φαντασίας τους να τρέχει; Γιατί; Μήπως επειδή έχουν τον χρόνο να φανταστούν όσα διαβάζουν κι έτσι η φοράδα γίνεται δυνατή; Όταν βλέπουν τηλεόραση την βάζουν να τρέχει; Ναι, αλλά τρέχει με τα δικά της πόδια; Μήπως είναι σαν να μην τρέχει η ίδια αλλά είναι καθισμένη πάνω σε ένα γρήγορο αυτοκίνητο; Έτσι τι γίνεται με τα πόδια της, μήπως εξασθενούν; Τι συμπεραίνουμε λοιπόν; Ότι τα παιδικά βιβλία δυναμώνουν την φαντασία των παιδιών ενώ η τηλεόραση παρόλο που την βάζει και τρέχει την εξασθενεί.
Για να δούμε, τι άλλο προσφέρουν τα παιδικά βιβλία; Ας φέρουμε ένα παράδειγμα: Σε ένα μωρό γιατί δίνουμε καρότα αφού δεν μπορεί να τα μασήσει; Επειδή έχουν μέσα τους ουσίες που θα του κάνουν καλό. Τι κάνει όμως η μητέρα του πριν του τα δώσει; Τα λιώνει στο μπλέντερ. Μπορούμε να παρομοιάσουμε ένα παιδικό βιβλίο σαν ένα μπλέντερ; Ας προσπαθήσουμε: Τα καρότα από σκληρά γίνονται μαλακά στο μπλέντερ. Οι δύσκολες και σκληρές έννοιες μπορούν να γίνουν μαλακές για να μπορεί ένα παιδί να τις χωνέψει; Πρώτα από όλα όμως θέλω να μου πείτε: Πρέπει ένα παιδί να μπορεί να καταλάβει όλες τις έννοιες, και τις πιο δύσκολες και τις πιο σκληρές; «Ναι», θα μου πείτε, γιατί όλες είναι μέρος της ζωής που ζούμε. Για να δούμε τώρα, μήπως το παιδικό βιβλίο μπορεί να γίνει ένα μπλέντερ για να μαλακώνει τις δύσκολες και σκληρές έννοιες; Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί εμείς οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων χρησιμοποιούμε τόσο συχνά την αλεπού για να περάσουμε την έννοια του πονηρού; Η καημένη η αλεπού είναι κι αυτή ένα υπέροχο ζωάκι όπως όλα τα άλλα, όμως θυσιάζει την φήμη της για να εξηγήσει στα παιδιά την έννοια του πονηρού και έτσι δεν χρειάζεται να τους μιλήσουμε για ένα πονηρό άνθρωπο γιατί αυτό μπορεί να τα πληγώσει, ενώ όταν μιλάμε για μια πονηρή αλεπού αυτό δεν τα πληγώνει. Τώρα θα μου πείτε: «Σιγά μην πληγωθούν από αυτό. Ξέρετε πόσους πονηρούς ανθρώπους βλέπουν κάθε μέρα στην τηλεόραση; Έχουν ήδη σκληρύνει.» Όμως, εμείς οι μεγάλοι δεν θέλουμε τα παιδιά μας να πληγωθούν αλλά ούτε και να σκληρύνουν. Το ότι δεν πρέπει να πληγωθούν το καταλαβαίνουμε αμέσως. Όμως γιατί δεν θέλουμε να σκληρύνουν; Επειδή ένας σκληρός άνθρωπος, δηλαδή ένας άνθρωπος χωρίς ευαισθησίες που δεν τον συγκινεί τίποτα δεν μπορεί να αισθανθεί και να νιώσει την χαρά της ζωής. Είναι σαν να έχει κτίσει έναν τοίχο γύρω του.
Για να δούμε τώρα τι άλλο μας προσφέρουν τα παιδικά βιβλία; Λένε πράγματα αληθινά; Τις περισσότερες φορές όχι. Γιατί είναι λοιπόν τόσο σπουδαία; Μήπως λένε πολλές αλήθειες, δηλαδή πράγματα που συμβαίνουν καθημερινά στην ζωή μας; Σκεφθείτε πως μέσα από ένα βιβλίο ένας άνθρωπος μπορεί να περάσει συνοπτικά τις ιδέες, την εμπειρία και τις γνώσεις μιας ολόκληρης ζωής κι εμείς για να ωφεληθούμε από όλα αυτά το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να το διαβάσουμε. Επιπλέον, όταν τα παιδιά συζητούν με τους γονείς τους ή με τους φίλους τους όλα όσα διάβασαν μέσα σε ένα βιβλίο, αυτός δεν είναι ένας υπέροχος τρόπος για να εκφραστούν, να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν καινούριες ιδέες; Επίσης όταν διαβάζουν ένα λογοτέχνημα δεν αντιλαμβάνονται την τέχνη του λόγου ή την τέχνη του συγγραφέα να περνάει μηνύματα και συναισθήματα; Αυτά όλα δεν θα ανάψουν και στα παιδιά την φωτιά της δημιουργίας;
Προσέξατε πως ποτέ μέχρι τώρα δεν σας είπα πως ένα βιβλίο «μαθαίνει» στα παιδιά πράγματα; Ο λόγος είναι πως εμένα προσωπικά δεν μου αρέσει η λέξη «μαθαίνω» γιατί μου φέρνει στο μυαλό την «αποθήκευση γνώσεων». Εμείς τις γνώσεις δεν τις θέλουμε για να τις αποθηκεύουμε στο ντουλάπι του μυαλού μας. Εμείς τις γνώσεις τις θέλουμε για να μας ανάβουν την επιθυμία να δημιουργήσουμε καινούρια πράγματα. Τις γνώσεις τις χρειαζόμαστε σαν υλικά για να κτίσουμε το δικό μας μεγάλο πανέμορφο οικοδόμημα στο χώρο της επιστήμης, της τέχνης, της εργασίας, ακόμη και στο χώρο της προσωπικής μας ζωής.
Αυτές είναι οι απόψεις μου για το παιδικό βιβλίο και βασισμένη σε αυτές χάραξα την πορεία μου σαν συγγραφέας. Η πορεία μου αυτή άρχισε το 1981. Τότε είχα την χαρά και την συγκίνηση να έχω στα χέρια μου το πρώτο μου βιβλίο από τις εκδόσεις «Κέδρος». Σήμερα έχω σαράντα δύο βιβλία που κυκλοφορούν καθώς και τέσσερις συμμετοχές σε λογοτεχνικά ανθολόγια.
Γυρνώντας πίσω στον χρόνο ρωτώ τον εαυτό μου πως άρχισα να γράφω παιδικά βιβλία. Με είχαν επηρεάσει τα λόγια μιας καθηγήτριας που κάποτε είχε μιλήσει για το ταλέντο μου; Ήταν η ωραία συνεργασία με μία φίλη και εικονογράφο; Ήταν η αγάπη μου για τα παιδιά; Σίγουρα ήταν όλα αυτά μαζί όμως υπάρχει και κάτι άλλο. Ήταν και η αγάπη μου για την φιλοσοφία. Ανακάλυψα πόσο σπουδαίο εργαλείο μπορεί να γίνει ένα παραμύθι για να περάσει κανείς μέσα από αυτό με τον πιο όμορφο και ευχάριστο τρόπο μία φιλοσοφική έννοια. Έτσι μέσα από τα βιβλία μου άρχισα να περνώ έννοιες όπως της δικαιοσύνης δίχως τιμωρία, της δημοκρατίας, της ελπίδας, του έξυπνου και του πονηρού, της αρμονίας των συναισθημάτων, της προσφοράς, την τέχνη της ευτυχίας, της Ολυμπιακής ιδέας, της ιδιαιτερότητας, της αυτοεκτίμησης, του χιούμορ… Ναι, έγραψα και ένα παραμύθι όπου πέρασα την έννοια του χιούμορ। Το βιβλίο μου αυτό το έγραψα μετά από πολλά χρόνια θεωρητικής μελέτης. Ο λόγος ήταν ότι πάντα θαύμαζα το χιούμορ και επιθυμούσα να το βάλω μέσα στα κείμενά μου γιατί πίστευα πως όλες αυτές τις δύσκολες έννοιες που κατάφερνα να τις κάνω εύκολες μέσα από το παραμύθι, αν πρόσθετα και το χιούμορ, θα γίνονταν ακόμη πιο εύκολες και διασκεδαστικές। Μια δική μου θεωρία είναι πως το χιούμορ λειτουργεί σαν ένα σωσίβιο γιατί μας σώζει σηκώνοντας τα συναισθηματικά και νοητικά μας βάρη. Κάθε τι δυσάρεστο ή δύσκολο μπορεί να μας το κάνει ανάλαφρο. Εκεί εγώ αποδίδω την ευχαρίστηση που μας προσφέρει το καλόγουστο χιούμορ. Όμως ακόμη και στο παραμύθι όπου πέρασα την έννοια του χιούμορ εγώ δεν κατάφερα να παράγω χιούμορ μέχρι την στιγμή που έγραψα το πρώτο εφηβικό βιβλίο μου. Μετά από τόσα βιβλία βγήκε για πρώτη φορά το χιούμορ μέσα από το διήγημα αυτό ακριβώς όπως το ήθελα, με ένα λεπτό και διακριτικό τρόπο. Η καινοτομία όμως δεν ήταν μόνο αυτή. Το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού είχε μια λιγότερο φιλοσοφική και περισσότερο ψυχολογική διάθεση. Εκείνη την περίοδο άρχισα να δείχνω ένα τεράστιο ενδιαφέρον για την ψυχολογία. Μελετούσα ατέλειωτες ώρες και σαν αποτέλεσμα αυτής της μελέτης μου προέκυψε μία σειρά δώδεκα βιβλίων που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε «Σειρά συναισθηματικής νοημοσύνης» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΨΥΧΟΓΙΟΣ». Η σειρά αυτή απευθύνεται σε παιδιά μικρής ηλικίας αλλά και στους γονείς που τους τα διαβάζουν. Είναι μικρά διηγήματα που περιγράφουν χαρακτήρες παιδιών όπως της γκρινιάρας, της ντροπαλούλας, του θυμιούλη, του ζηλιαρούλη, του τεμπελάκου, του ψευτάκου, του ατακτούλη, του πονηρούλη, της πεισματάρας κ.α. Στα διηγηματάκια αυτά που υποτίθεται πως κάθε φορά τα αφηγείται ένα μικρό παιδάκι, εντοπίζεται το πρόβλημα, φαίνεται τι το προκαλεί και προτείνεται μία πιθανή λύση.
Ο ενθουσιασμός μου με την συγγραφή των βιβλίων αυτών που όπως είπαμε είναι ψυχολογικού περιεχομένου δεν μείωσε καθόλου το ενδιαφέρον μου για την φιλοσοφία. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Ταξιδευτής» τα τέσσερα πρώτα βιβλία μιας μεγάλης σειράς που θα αφορά το αρχαίο και νέο ελληνικό πνεύμα. Τα βιβλία αυτά έχουν τους τίτλους «Σωκράτης», «Αριστοτέλης», «Θεόφιλος» και «Καζαντζάκης». Σχεδιάζοντας την σειρά αυτή που ονομάζεται «Χρονοταξιδευτές» έβαλα σαν στόχο να δώσω στα παιδιά – και όχι μόνο – αντιπροσωπευτικές σκηνές από την ζωή σημαντικών προσωπικοτήτων του αρχαίου και νέου ελληνικού πολιτισμού. Οι σκηνές αυτές δίνουν μία σφαιρική εικόνα της προσωπικότητας και του έργου κάθε αναφερόμενου προσώπου. Οι σταθεροί ήρωες της σειράς που είναι δύο παιδιά της σύγχρονης εποχής θα τους επισκέπτονται στο παρελθόν με ένα μαγικό τρόπο και κατόπιν θα έχουν την ευκαιρία, με τις κατάλληλα δοσμένες εμπειρίες της καθημερινής τους ζωής να ερμηνεύουν και να σχολιάζουν πράγματα και καταστάσεις που δεν κατάλαβαν η που τους εντυπωσίασαν. Αυτή την σειρά όπως σχεδόν και όλα τα βιβλία μου θα έλεγα ότι τα χαρακτηρίζει μία εμφανής επιθυμία για συμφιλίωση της επιστήμης με την τέχνη.
Εκτός όμως από τις δύο αυτές σειρές βιβλίων η συγγραφική μου πορεία συνεχίζεται και με άλλα καινούρια βιβλία που πρόκειται σύντομα να εκδοθούν.
Αγαπητοί φίλοι,
Ο χρόνος και η προσπάθεια που καταβάλω δεν μπορούν να υπολογιστούν. Δεν θα σας μιλήσω όμως για κούραση. Η έντονη αίσθηση της Δημιουργίας και της προσφοράς, κατά ένα μαγικό τρόπο μετατρέπει την κούραση σε ευχαρίστηση.-